CZY „MAREA” TO MAREA? RZYMSKI OŚRODEK PRZEMYSŁOWY I WIELKIE MIASTO BIZANTYŃSKIE W REGIONIE MAREOTIS (KOŁO ALEKSANDRII)

Cel prowadzonych badań jest archeologiczny z punktu widzenia metodologii, ale jego wyniki będą miały istotne znaczenie dla wiedzy historycznej. Badanie stanowiska przy użyciu metod nieinwazyjnych będzie służyć w tym przypadku nie tylko określeniu na przyszłość celów wykopaliskowych, ale także integracji wiedzy o obiektach przebadanych już wcześniej. Dlatego też pierwszym celem projektu jest poznanie topografii terenu: siatki ulicznej, charakteru przestrzeni zabudowanej itd. Badania topografii stanowiska pomogą nam odpowiedzieć na dwa główne pytania: (1.) Jaki jest związek między ośrodkiem przemysłowym funkcjonującym na południowym brzegu jeziora Mareotis w okresie rzymskim a infrastrukturą portową i bizantyńskim miastem z łaźniami i wielką bazyliką? Czy miasto rozwijało się stopniowo na miejscu ośrodka przemysłowego? Czy też może przerwa osadnicza w tym miejscu trwała dłużej nawet niż 200 lat, co mógłby sugerować fakt, iż apsydę wielkiej bazyliki zbudowano w drugiej połowie V w. bezpośrednio na piecu garncarskim, w którym po raz ostatni wypalono amfory na początku III w.? (2.)

Gdzie mieszkali ludzie zatrudnieni przy produkcji amfor w piecu pod bazyliką (i w innych zlokalizowanych na stanowisku), a także robotnicy portowi ładujący amfory wypełnione winem z pobliskich winnic na statki zacumowane przy czterech kejach imponujących rozmiarów? Jaki był charakter grobów w południowo-wschodniej części stanowiska, mniej więcej współczesnych działalności przemysłowo-portowej? Przedstawione powyżej cele zamierzamy osiągnąć badaniami archeologicznymi, tak nieinwazyjnymi, jak i tymi zasięgniętymi z bardziej klasycznego repertuaru metod. Badania te przybliżą nas do odpowiedzi na pytanie pierwsze, postawione w tytule projektu: czy badana „Marea” to Marea znana z przekazów Herodota i Tukidydesa, będąca przed założeniem Aleksandrii najważniejszym ośrodkiem miejskim w tej części Śródziemnomorza. Niezależnie od tego, czy odpowiedź na to pytanie będzie pozytywna czy negatywna, projekt umożliwi nam poznanie i opisanie ośrodka przemysłowego funkcjonującego w tym miejscu co najmniej od czasów późnoptolemejskich do III w. n.e. Najważniejszym efektem projektu będzie studium poświęcone rozwojowi przestrzennemu „Marei” od czasów rzymskich do końca zasiedlenia tego terenu, czyli do VIII w. Chcemy pokazać, w jaki sposób bizantyńskie miasto, jednocześnie ważna stacja na szlaku pielgrzymkowym do Abu Mena, powstało na miejscu ptolemejsko-rzymskiego ośrodka przemysłowego (wielkie piece ceramiczne) i z infrastrukturą portową (rzymskie mola, późnoptolemejskie magazyny portowe).

Tego rodzaju przemiana przestrzennego wykorzystania terenu jest interesująca i raczej niezgodna z wykładem podręcznikowym, w myśl którego ważne kościoły budowano często na miejscu wcześniejszych ośrodków kultów pogańskich. Chcemy wreszcie w ramach niniejszego projektu przedstawić opis najmłodszej fazy osadniczej „Marei”, datowanej na VII i początek VIII wieku. Badania pokażą skalę konsekwencji perskiego najazdu i podboju arabskiego w pierwszej połowie VII wieku. Pytania, które w tym kontekście stawiamy, brzmią tak: (1.) Czy dane archeologiczne wskazują, że te wydarzenia historyczne były dla miasta ważne? (2.) Czy „Marea” i jej mieszkańcy ucierpieli w ich następstwie? (3.) Jak wydarzenia te wpłynęły na warunki życia w mieście? Studia nad ostatnim etapem funkcjonowania stanowiska obejmą także próbę określenia podstaw ekonomicznego bytu społeczności lokalnej i jej relacji gospodarczych/handlowych z innymi częściami Egiptu. Cel ten chcemy osiągnąć drogą syntezy, włączając informacje odczytane z różnych elementów kultury materialnej (np. struktur architektonicznych, przedmiotów codziennego użytku) w kontekst warstw archeologicznych.

Grant Narodowego Centrum Nauki UMO-2017/25/B/H3/01841